Levenslang toezicht

Het wetsvoorstel (toelichting) om bepaalde ex-gedetineerden levenslang onder 'intensief' toezicht te plaatsen, nadat ze hun straf hebben uitgezeten, is op 24 november 2015 door de Eerste Kamer aangenomen. Eerder was de Senaat nog zeer kritisch, maar uiteindelijk stemden alleen ChristenUnie, GroenLinks, Partij voor de Dieren en D66 tegen. Het wetsvoorstel van staatssecretaris Dijkhoff (VVD) en zijn voorganger Teeven (VVD) is op 18 september 2014 door de Tweede Kamer aangenomen.

De Eerste Kamer-fracties van ChristenUnie, GroenLinks, Partij voor de Dieren en D66 vinden dat de rechtsstaat in het gedrang komt met dit wetsvoorstel. Met name het feit dat mensen na het uitzitten van de straf toch nog levenslang onder overheidscontrole kunnen komen te staan, vinden zij niet passen bij het principe dat een straf eindig moet zijn. De ChristenUnie merkt daarbij op dat de vorige verlenging van het toezicht naar negen jaar nog niet eens geëvalueerd is, zodat onduidelijk is of met minder ingijpende voorstellen een beter resultaat bereikt had kunnen worden.

Evaluatie niet nodig

Ook de fracties van VVD, PvdA, D66, GroenLinks en SP in de Eerste Kamer vragen zich af waaruit de noodzaak blijkt om hier nu mee te komen. De partijen vragen de staatssecretaris waarom niet eerst de evaluatie van de huidige maatregelen kan worden afgewacht. De staatssecretaris zegt dat evalueren niet nodig is, want uit nieuw onderzoek van zijn ministerie zou blijken dat de recidive tussen het negende en het achttiende jaar na het einde van de straf nog zo'n tien procent bedraagt. Dat is volgens Dijkhoff voldoende reden om het toezicht zo snel mogelijk van maximaal negen jaar naar levenslang op te rekken.

Strafverzwaring

Daarnaast vinden sommige fracties in de Eerste Kamer dat de toezichtsmaatregelen zo zwaar kunnen worden ervaren, dat er feitelijk sprake is van een verlenging van de straf. De staatssecretaris antwoord hierop dat er in de meeste gevallen "geen sprake [is] van een nieuwe straf", maar dat het levenslang toezicht een onderdeel van de eerder opgelegde straf is. Sowieso kan alleen de rechter deze maatregel opleggen en mogelijk verlengen.

Met bovenstaande toelichting van Dijkhoff was voor VVD en PvdA het belangrijkste bezwaar weggenomen en stemden zij voor.

Raad van State

Eerder bleek de Raad van State ook behoorlijk kritisch over dit wetsvoorstel. Zij hebben twijfels over de noodzaak en zijn bang dat teveel mensen onder dit regime gaan vallen. Daarnaast is ze niet overtuigd dat levenslang toezicht en gedragsbeïnvloedende maatregelen in verhouding staan tot de gepleegde feiten. Toenmalig staatssecretaris Teeven ontkent dat met dit wetsvoorstel in feite een (levenslange) strafverzwaring wordt ingevoerd.

Levenslang toezicht en verboden

Naast het mogelijke levenslange toezicht, kunnen er ook levenslang "gedragsbeïnvloedende en vrijheidsbeperkende voorwaarden" worden opgelegd, zoals een reis- of gebiedsverbod, verplichte opname in een instelling, een verhuisplicht of een vestigingsverbod. Daarnaast kunnen er levenslange verboden op drugs, alcohol of bijvoorbeeld vrijwilligerswerk worden opgelegd.

Deze maatregelen kunnen worden opgelegd zowel aan zedendelinquenten als aan daders van geweldsmisdrijven. Het toezicht wordt voor maximaal 5 jaar opgelegd, maar de rechter kan die periode telkens verlengen. Voor andere ex-gedetineerden moet het mogelijk zijn om hen na hun straf nog maximaal 5 jaar te volgen, als het gevaar bestaat dat zij opnieuw de fout ingaan.

Noodzaak ontbreekt

De staatssecretaris heeft aan verschillende instanties in het veld advies gevraagd, waaronder de Nederlandse Orde van Advocaten, het Openbaar Ministerie, de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming, Reclassering Nederland, de Raad voor de rechtspraak, de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak, GGZ Nederland en de Nationale Politie. Alleen de reclassering reageerde enthousiast. Volgens Teeven zien "veruit de meeste instanties" weinig in dit wetsvoorstel. Volgens hen ontbreekt de noodzaak en komt deze wijziging te vroeg. In 2008 is de maximale duur van het voorwaardelijk toezicht nog van drie naar negen jaar verruimd. Het is volgens de instanties verstandiger eerst de effecten daarvan te evalueren.

Niet veiliger
Advocaten denken niet dat de veiligheid door deze maatregelen wordt vergroot, omdat er al mogelijkheden zijn mensen met een bepaald recidiverisico dwangverpleging op te leggen. Bovendien leert de praktijk dat dit soort maatregelen vaker, in lichtere gevallen en bij meer mensen (audio) wordt opgelegd dan vooraf wordt gezegd.

Evaluatie na vijftien jaar
Omdat het kabinet niet van plan is gebleken de verruiming uit 2008 te evalueren, heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen om deze wetswijziging wél te evalueren. Dit zal vijtien jaar na inwerkingtreding moeten gebeuren.