Aanwijzingen dat AIVD de wet eenvoudig kan omzeilen.

Vorige week kwam een overeenkomst (MoU) tussen de geheime diensten van Israël en de Verenigde Staten boven water. In die overeenkomst staan afspraken over grootschalige uitwisseling van gegevens. Tussen Nederland en de VS bestaat zeer waarschijnlijk ook een overeenkomst. Wat daar in staat is niet publiekelijk bekend. Als die vergelijkbaar is met de Israëlische MoU, kan de AIVD eenvoudig de Nederlandse wetgeving omzeilen. De toezichthouder gaat hier onderzoek naar doen.

Het is de AIVD bij wet verboden om ongericht het internet af te luisteren. Alleen bij bepaalde aanwijzingen mag de AIVD gericht het verkeer van en naar bepaalde personen of organisaties aftappen. Maar de AIVD kan dit verbod eenvoudig omzeilen via een omweg door het uitwisselen van gegevens met andere inlichtingendiensten. De Amerikanen mogen volgens hun wetgeving het Nederlandse internetverkeer namelijk wel aftappen, zolang het maar geen verkeer van Amerikaanse ingezetenen betreft. Dit gebeurt onder meer met het PRISM-programma. Deze Amerikaanse afluistergegevens kunnen ook bij de AIVD terecht komen. Afspraken hierover zouden in een overeenkomst, een zogeheten Memorandum of Understanding (MoU) gemaakt kunnen zijn.

Tot nu toe is dit allemaal hypothetisch, maar er zijn twee sterke aanwijzingen dat dit realiteit kan zijn.

Ten eerste heeft minister Plasterk in een brief van 3 juli 2013 aangegeven dat er MoU's tussen Nederlandse en buitenlandse inlichtingendiensten zijn afgesloten. "De internationale samenwerking wordt in bepaalde gevallen vastgelegd in Memoranda of Understanding (MoU’s), die de basis vormen voor de wijze van informatie-uitwisseling met partnerdiensten." Hij noemt de VS niet bij naam, maar suggereert dat in de brief wel.

Ten tweede is er via Snowden een MoU tussen de VS en Israël opgedoken waarin precies zo'n omweg afgesproken is. Deze MoU beschrijft welke gegevens Israël krijgt en hoe daar mee moet worden omgegaan. Het gaat nadrukkelijk om ruwe, ongefilterde informatie. "Raw SIGINT includes, but is not limited to, unevaluated and unminimized transcripts, gists, facsimiles, telex, voice and Digital Network Intelligence (DNI) metadata and content." Met andere woorden, alles wat de Amerikanen aftappen wordt ongefilterd aan Israël gegeven.

Kamerdebat wellicht pas in 2014

Op verzoek van de Tweede Kamer doet de toezichthouder op de inlichtingendiensten (CTIVD) sinds 5 augustus 2013 onderzoek naar de gedragingen van de AIVD/MIVD naar aanleiding van het PRISM-schandaal. Voorzitter Bert van Delden van de CTIVD laat Privacy Barometer weten dat hij nog niet van de Amerikaans-Israëlische MoU op de hoogte was. "Als dit inderdaad zo is, dan nemen we dit zeker mee in ons onderzoek."

Het kamerdebat over PRISM is uitgesteld tot dit onderzoek is afgerond. In de wandelgangen van de Tweede Kamer hoopt men in november over het onderzoek te debatteren. Van Delden verwacht echter "zeker nog oktober" nodig te hebben voor het onderzoek. Hij waarschuwt dat de minister vervolgens nog zo'n drie maanden nodig heeft om het rapport op staatsgeheimen te controleren en een reactie voor te bereiden. Het rapport en de kabinetsreactie zullen dan pas begin 2014 aan de Tweede Kamer aangeboden kunnen worden.