De vijf grootste problemen van de sleepwet

Het is goed dat er een nieuwe wet komt voor de AIVD en de MIVD. De wet uit 2002 is verouderd en biedt te weinig waarborgen. De nieuwe wet schiet echter zijn doel voorbij en moet worden aangepast. Opsporingsdiensten moeten hun werk kunnen doen, maar de rechten van onschuldige burgers moeten gewaarborgd blijven.

De volgende vijf problemen staan dat laatste in de weg.

1. Medisch beroepsgeheim opgeheven

Voor de geheime diensten bestaat het medisch beroepsgeheim straks niet meer. Alle gegevens die de AIVD verzamelt, worden op dezelfde manier geanalyseerd en behandeld. Zo mag de AIVD straks het landelijk elektronisch patiëntendossier LSP aftappen en kunnen medische gegevens ook ongezien aan andere landen worden gegeven.

Alleen bij het afluisteren van journalisten en advocaten komt er een rechter aan te pas. Voor medische gegevens wilde de minister geen uitzondering maken.

Het medisch beroepsgeheim is belangrijk voor de toegankelijkheid in de zorg. Wie praat in de behandelkamer nog vrijuit als anderen kunnen meeluisteren? Ook de AIVD zou het medisch beroepsgeheim moeten respecteren.

2. Onbegrensd opslaan gegevens onverdachte burgers

De communicatie, opgeslagen gegevens en bijvoorbeeld ook het DNA van iedere onschuldige burger kunnen straks in de netten van de AIVD gevangen worden. Dat is niet proportioneel en onnodig. Daders van aanslagen blijken achteraf altijd al bekenden van de diensten, dus het gericht verzamelen van gegevens kan volstaan.

Ook na jaren debat hierover, blijft onduidelijk wat de noodzaak is om deze aftap- en verzamelbevoegdheden zo onbegrensd te definiëren. Nu gedraagt de overheid zich meestal nog netjes, maar wat voor regering zit er over vijf of tien jaar? Een goede wet beschermt ons ook dan.

3. Te lang bewaren

De lange bewaartermijn van drie jaar van afgetapte gegevens is vrij willekeurig gekozen met de opmerking van de minister dat dat "op hoofdlijnen aan[sluit] op hetgeen gebruikelijk is in de landen om ons heen".

Inmiddels weten we dat dat niet klopt (pdf). De Engelse geheime dienst bewaart gegevens zes maanden en de Duitse geheime dienst bewaart gegevens slechts drie maanden. Ook de maximale bewaartermijn van dertig jaar van de DNA-profielen is vrij willekeurig gekozen.

Gegevens mogen wettelijk alleen bewaard worden zolang dat noodzakelijk is voor het doel waarvoor ze verzameld zijn. Om verkeerd gebruik te voorkomen zouden de gegevens veel sneller vernietigd moeten worden.

4. Gegevens ongezien doorgeven aan buitenland

De AIVD mag straks de verzamelde gegevens ongezien met andere landen delen. Maar als niemand weet welke informatie er in de gegevens zit, loopt de Nederlandse bevolking het risico dat gegevens tegen je worden gebruikt zodra je naar het buitenland reist.

Mogelijk is ineens je seksuele geaardheid, je medische geschiedenis, je religie of politieke overtuiging bij de buitenlandse overheid bekend. Wat in ons land prima is (bijvoorbeeld homoseksueel zijn of kritiek hebben op de regering) kan bij aankomst in een ander land tot problemen leiden.

Alleen specifieke informatie over verdachte personen zou met het buitenland mogen worden gedeeld.

5. Onvoldoende toezicht

Een toestemmingscommissie van drie mensen moet voor veel bevoegdheden eerst toestemming geven voordat deze mogen worden ingezet. Maar zij mogen daarbij alleen afgaan op de informatie die de minister zelf aan hen geeft.

Achteraf houdt toezichthouder CTIVD toezicht, maar die mag niet controleren of de gegeven toestemming terecht was. Bovendien staat in de nieuwe wet dat de minister de toezichthouder gewoon mag negeren.

De bewaking van onze fundamentele vrijheden hangt dus af van een goedwillende minister, drie mensen die soms als toestemmingscommissie toestemming moeten geven, maar geen vrije toegang tot informatie hebben, en een toezichthouder zonder macht.

Om onze vrijheid beter te beschermen, zou de toestemming gevraagd moeten worden bij een onafhankelijke rechter, zoals dat in een rechtsstaat hoort. Daarnaast worden we minder afhankelijk van toezicht als bevoegdheden concreet in de wet worden afgebakend, zodat ze de vrije samenleving op den duur niet kunnen ondermijnen.

Stem tegen

Woensdag 21 maart is het referendum over deze wet. Laat weten dat ook u wilt dat de wet wordt verbeterd voordat de AIVD ermee aan de slag gaat. Stem daarom tegen de sleepwet.