Den Haag, 10 juni 2014

Geachte Kamerleden,

Bij de behandeling van het wetsvoorstel voor decentralisatie van de jeugdzorg, beloofde het kabinet dat er een aanvullende visie zou komen op de privacy-aspecten bij de decentralisatie. Minister Plasterk heeft deze visie 'Zorgvuldig en bewust; Gegevensverwerking en Privacy in een gedecentraliseerd sociaal domein' op 27 mei 2014 gepubliceerd. De belangrijkste conclusie die de minister trekt, is dat er voor het verzamelen en uitwisselen van gegevens bij de gemeenten geen nieuwe wetgeving nodig is.

Deze conclusie gaat lijnrecht in tegen eerdere toezeggingen die staatssecretaris Teeven in uw Kamer op 11 februari deed. De minister weerspreekt hiermee ook de conclusie die onder andere het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Privacy Barometer eerder trokken. Het kabinet stuurt aan op het onrechtmatig delen van gegevens door gemeenten. Privacy Barometer roept uw Kamer op zich uit te spreken tegen gegevensdeling in de gemeente zonder wettelijke basis.

Wettelijk niet toegestaan

Eén van de kernpunten bij de decentralisaties is dat gemeenten een samenhangende aanpak aan burgers kunnen bieden. Ondersteuning op het gebied van jeugdzorg, werk en inkomen en langdurige zorg wordt niet meer apart aangeboden, maar samengenomen tot een op maat gesneden pakket. Om dit te te kunnen doen, moet alle relevante informatie over de burger bij elkaar gebracht worden. Daar zit een probleem, want dat mag volgens de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) niet. Gegevens die bijvoorbeeld voor jeugdzorg worden gebruikt, mogen niet zomaar meewegen in de zoektocht van een ouder naar werk. Een voorbeeld dat de VNG noemt is die van een gemeentelijke regisseur die met gezinnen aan de slag gaat als een huurder zijn huur te laat betaalt. Maar betalingsgegevens van woningbouwcorporaties zijn nooit bedoeld voor gemeenten om bij gezinnen in te grijpen.

Op dit moment is het wettelijk niet toegestaan gegevens te gebruiken voor een ander doel dan waarvoor ze verzameld zijn. Dat staat klip en klaar in artikel 9 Wbp. Het CBP schreef hierover het volgende in een brief aan de minister van 29 oktober 2013: "Het CBP is van oordeel dat de verwerking van persoonsgegevens bij een integrale uitvoering van taken in het sociale domein zonder nadere specificering van het doel en de daarvoor benodigde gegevens niet in overeenstemming kan zijn met de verplichting van doelbinding in de Wbp en de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit van artikel 8 EVRM."

Ook Privacy Barometer wees hier op in een brief aan de Eerste Kamer van 28 oktober 2013. "Er is geen juridische grondslag voor dit grootschalig gebruik van gegevens. Volgens artikel 9 van de Wbp, mogen gegevens alleen worden aangewend voor de doelen waarvoor ze zijn verzameld (doelbinding). Door allerlei gevoelige (medische) gegevens bij elkaar te brengen wordt deze wettelijke plicht overtreden."

De VNG constateert in juli 2013 dat het "Juridisch kader voor sociaal-domein-brede gegevensuitwisseling ontbreekt" (VISD-rapport, bijlage 3, p. 17) en concludeert verder dat er "een gedegen juridisch kader moeten komen die de gegevensuitwisseling over de verschillende deeldomeinen mogelijk maakt". (VISD-rapport, p.9)

De conclusie van minister Plasterk dat geen nieuwe wetgeving nodig is, gaat ook lijnrecht in tegen de toezeggingen die staatssecretaris Teeven aan de Eerste Kamer deed. Tijdens het debat op 11 februari 2014 zei hij: "Een verruiming van de mogelijkheden voor domeinoverstijgende gegevensuitwisseling is nu nadrukkelijk niet aan de orde. Laten wij daarover volstrekt helder zijn. Je hebt er ook een wetswijziging voor nodig. [..] Als de noodzaak tot het uitwisselen van gegevens inderdaad blijkt te bestaan, moet er een solide wettelijke grondslag komen voor de domeinoverstijgende gegevensuitwisseling. Daarvoor moet ook weer een PIA worden gemaakt. Ik zeg de Kamer toe dat het kabinet het op die manier zal doen en niet anders."

Eén gezin, één plan, één regisseur, binnen één domein

Het visiedocument geeft op dit punt blijk van onzorgvuldige omgang met privacy. Zo wordt gesteld dat het uitwisselen van gegevens over domeinen heen maar een uitzondering is, waar niets wettelijk voor geregeld hoeft te worden. De minister weigert een juridisch kader te maken voor gegevensdeling. Tegelijkertijd roept de minister de gemeenten op te experimenteren met de privacy van burgers. "...alle werkprocessen [zijn] nog niet overal en volledig uitgewerkt. Die processen zullen ook nog voor een deel in de praktijk ontwikkeld worden. Het is de wens van het kabinet [..] dat gemeenten de ruimte krijgen om hun eigen vorm daarin te vinden." Lokaal experimenteren met de privacy van burgers, waar het ook nog om bijzondere (medische) persoonsgegevens gaat, is volstrekt onacceptabel.

In het visiedocument is sprake van wensdenken. "Slechts in een zeer beperkt aantal gevallen zal de overheid gegevens uitwisselen buiten de betrokkenheid en zonder samenspraak met de burger. In dergelijke situaties is er in de regel sprake van een noodzaak tot handelen omdat de veiligheid en /of gezondheid van betrokkenen of omgeving in het geding is." Maar de gemeenten worden vrijgelaten om zelf een aanpak te ontwikkelen en aangemoedigd om te experimenteren. Dat betekent dat vooraf niet kan worden vastgesteld of het uitwisselen van gegevens 'slechts in een zeer beperkt aantal gevallen' plaatsvindt. Er kunnen gemeenten zijn die voor hun aanpak juist veel en vaak gegevens bij elkaar willen brengen.

Met deze visie en zonder aanpassing van wetgeving blijft het delen van gegevens over domeinen heen onwettig. Het kabinet moet dit aan gemeenten duidelijk maken en stoppen met het aanmoedigen van onwettige praktijken. Het motto bij de decentralisaties zou aangepast moet worden tot "één gezin, één plan, één regisseur, binnen één domein".

Geen wet betekent geen gegevensdeling

Privacy is een fundamenteel recht dat zowel in onze grondwet als in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is vastgelegd. Als een inbreuk op dit grondrecht noodzakelijk wordt gevonden, dient daar solide wetgeving voor te zijn. Het is prima dat de wet nu niet wordt aangepast om bredere gegevensuitwisseling toe te staan. Maar dat betekent ook dat het niet is toegestaan gegevens over domeinen heen uit te wisselen. Het is onacceptabel dat een minister de gemeenten blijft aanmoedigen dit toch te doen en te experimenteren met de privacy van burgers. Privacy Barometer roept u op om deze onwettige gang van zaken een halt toe te roepen.

 

Vriendelijke groet,
Privacy Barometer.